MEXICO: VỰC ĐỒNG
(LAS BARRANCAS DEL COBRE, COPPER CANYON).
(Phần 3)
Xe Lửa Tốc Hành Chepe Express.
Lượt về, chúng tôi dùng xe lửa Tốc Hành Chepe ‘xuống núi’. Chepe là từ viết tắt của Chihuahua và Pacific.
Tuyến đường khởi đầu đi từ tỉnh Chihuahua, thủ đô của tiểu bang Chihuahua. Đi từ đỉnh núi vực cao xuống đồng bằng, ra bờ biển Thái Bình Dương, chấm dứt ở Los Mochis, cách biển Cortez 13 miles và ngược lại.
Chúng tôi lên tại ga Divisadero, chỗ con đường Phân Chia Lục Địa, cao 7.500 bộ.
Chepe express đi qua các tỉnh lớn như Chihuahua, El Fuerte, Alamos, San Carlos, Mochis.
Đây là tuyến đường hỏa xa chở khách duy nhất ở Mexico. Đây cũng là một kỳ công không tin được của kỹ thuật. Khai trương năm 1961 sau gần một trăm năm xây dựng vì thiếu tiền tài trợ và thường bị tấn công bởi phong trào Cách Mạng Mễ như của Pancho Villa.
Đường rầy nhắm mục đích nối biển Thái Bình Dương với vùng sa mạc trung tâm Mexico.
Tuyến đường dài hơn 390 mi (650 km) đi qua 39 cây cầu (cầu dài nhất trên 500 mét).
(ảnh của tác giả).
và 86 đường hầm (hầm dài nhất trên 1.500 m). Có những chỗ đuôi tầu chưa ra khỏi hầm đầu tầu đã chui vào hầm khác.
Trong một đường hầm, con tầu quẹo 180 độ đang khi tụt dốc 180 bộ (30 m) trong vách vực.
Đi từ cao độ từ mực nước biển ở Los Mochis lên tận cao độ 8.000 bộ (ft) (2.500 m) ở đỉnh vực trước khi xuống tỉnh Chihuahua có cao độ 800 m.
Khác với đường xe lửa Đà Lạt trước đây và ở nhiều nước khác, đường rầy có răng cưa và đường rầy chữ Chi zizag của xe lửa chở gỗ (log-train), đi nghiêng lên dốc một đoạn rồi tụt nghiêng xuống để rồi lại đi nghiêng lên. Cứ đi như vậy cho tới khi lên đến đỉnh đồi núi ở những khu rừng Đại Thụ Redwood Sequoia ở Cali, đường ở Vực Đồng tại đây chỉ chạy vòng qua vòng lại như một con trăn khổng lồ men theo vách vực, băng qua khe vực và bờ sông. Có chỗ chạy vòng lên vòng xuống chui qua nhau để thay đổi cao độ.
Nhiều chỗ nín thở. Cảnh quan mùa này là mùa vào thu. Lá nhiều chỗ đã nhuộm ‘mầu quan san’. Vách núi dựng đứng, vực sâu từng bậc thang nhìn xuống thấy lạnh cẳng. Cảnh quan cho biết cao độ. Đi từ rừng thông Alpine trên cao xuống rừng sồi, cuối cùng khi xuống đồng bằng với cây cỏ nhiệt đới như đu đủ, chuối, xoài, ổi, cam quít… Thỉnh thoảng lác đác vài chòm nhà thổ dân còn bán khai…
Xe lửa uốn khúc chậy vòng cong lúc xuống Thung Lũng Sông Fuerte.
Xe lửa chạy vòng quanh lúc xuống Thung Lũng Sông Fuerte. Lưu ý hai thác nước (ảnh của tác giả).
Thung lũng sông Fuerte (ảnh của tác giả).
Tại đây nhìn thấy hai thác nước:
(ảnh của Michelle M. Nguyễn).
Vực Đồng có hai thác nước cao nhất Mexico chỉ cách nhau vài dậm Anh. Thác Tảng Đá Tròn (Cascada Piedra Bolada) là thác cao nhất trong hai thác đổ từ 457 m xuống vùng những tảng đá tròn. Thác Basaseachi chỉ cao có 246 m nhưng có đầy nước quanh năm.
THỊ TRẤN EL FUERTE.
Chúng tôi xuống thị trấn El Fuerte vào buổi xế chiều, ở lại qua đêm và ngày hôm sau dùng lại xe bus về Hoa Kỳ bằng đường bộ để viếng thăm thêm vài tỉnh nhỏ nổi tiếng.
El Fuerte có nghĩa là ‘The Fort’, Pháo Đài, Thành Quách ở tiểu bang Sinaloa, tây bắc Mexico. Fuerte được bầu là một Pueblo Mágico (Thành Phố Kỳ Diệu) năm 2009 vì có lịch sử quan trọng, nhiều thứ thu hút và là một tỉnh nhỏ mang đậm sắc thái thời thuộc địa Tây Ban Nha.
Chúng tôi ở tại khách sạn La Posada del Hidalgo ăn thông với pháo đài.
Phòng chúng tôi ở khu Zorro.
Tượng Zorro ngay trước cửa phòng (ảnh của tác giả).
Truyền thuyết về Zorro (ảnh của tác giả).
Khu Zorro mới thêm vào khách sạn của chúng tôi ở được tin là ngôi Nhà Cũ ‘Casa Vieja’ nguyên thủy của El Zorro (Don Diego de la Vega Con) xây vào khoảng thế kỷ 17-18 tại làng El Fuerte de Montesclaros. Đây vốn là một trại lính đầu tiên của Tây Ban Nha đóng trước thành cũ ở một địa điểm chiến lược bên dòng sông Fuerte trên đồi Capoa. Đây cũng là nơi dùng làm nhà giam các tội phạm của Vương Triều Tây Ban Nha. Khi thành cũ này không dùng nữa, Don Alejandro de la Vega (Cha), một tài phiệt mỏ bạc tiếp thu sửa lại thành lâu đài De La Vega.
Don Alejandro de la Vega là một người Tây Ban Nha nhưng sinh ở Mexico (gọi là Creol) lấy một nữ thổ dân lai Tây Ban Nha (mestiza) sinh ra Diego Con ở tại một căn phòng phía đông bắc của lâu đài vào năm 1804. Don Alejandro (Cha) thất bại trong việc làm ăn khai mỏ và ngay lúc đó vợ chết, chán nản bỏ quê hương lên Los Angeles thuộc vùng California Thượng (Alta California) lúc bấy giờ.
Diego Con sống tại Fuerte hơn mười năm đầu đời rồi theo cha lên Los Angeles. Tới năm 1821, khắp Fuerte vang dội đồn đại có một người anh hùng băng đảng cướp phá chống lại chính quyền Tây Ban Nha thực dân và bọn tôi tớ bản xứ giải phóng quê hương, cứu giúp dân nghèo. Người hùng gan dạ và lãng mạn tự gọi mình là Zorro (Con Chồn). Chẳng bao lâu thiên hạ nhận diện ra Zorro chính là Diego Con.
Theo lời đồn là thỉnh thoảng về đêm thường nghe tiếng gió kiếm và tiếng roi da quất vun vút ở khu này: hồn Zorro trở về thăm nơi chôn nhau cắt rốn của mình.
Zorro cũng chẳng xa lạ gì với tuổi trẻ Việt Nam cùng lứa tuổi với tôi thời đó: ‘ò e con ma đánh đu, Tarzan nhẩy dù, Zorro bắn súng’. Thật không ngờ bây giờ lại được ở ngay tại khu nhà cũ, nơi sinh của Zorro.
Trời đã xế chiều chúng tôi chỉ đi chơi loanh quanh gần khách sạn. Vả lại vì an ninh nên không muốn mạo hiểm đi xa vì nhiều nơi ở tiểu bang Sinoloa này là sào huyệt của các tay trùm ma túy.
Thành cổ Fuerte (ảnh của tác giả).
Dòng sông Fuerte nhìn qua ‘lỗ châu mai’ Thành cổ Fuerte (ảnh của tác giả).
Tại đây có một bảo tàng viện nhỏ.
Một người đẹp đang chụp hình mừng lễ tuổi tròn trăng tại Thành Cổ.
Người đẹp El Fuerte mừng lễ tuổi tròn trăng (ảnh của tác giả).
Nhà Thờ Thánh Tâm Jesus (ảnh của tác giả).
Công viên trước Tòa Tỉnh Thành Phố còn hình ảnh Ngày Lễ Vong Nhân (Dia de Muertos) cách đây vài hôm.
…..
Bữa ăn tối với cá sông Fuerte rất ngon miệng. Ngoài ra Fuerte còn là đất cho săn bắn tự do nên thức ăn có cả những món thú, chim săn, uống với rươu ‘Mạnh’ Fuerte thấy bốc hỏa phừng phừng… cường dương ngay!
Đặc biệt giúp vui văn nghệ cho bữa ăn do ban nhạc Zorro đảm trách.
Zorro hát theo đường kiếm (ảnh của tác giả).
Đây là khuôn mặt lãng mạn, tình tứ của Con Chồn Zorro. Đường kiếm ngọt. Giọng hát hay. Nhạc quân hành, ‘vó câu muôn dặn’, ‘ngựa phi đường xa’…
Nhạc sĩ đánh phong cầm accordéon kéo đàn hết cỡ khi cảm xúc lên cao tuyệt đỉnh (ảnh của tác giả).
Buổi tối trăng sáng trong khu vườn Zorro xanh tốt như một góc rừng mưa (nhờ có con sông Fuerte) trông âm u hơn ‘trăng sáng vườn chè’. Tôi cố thức để nghe tiếng gió kiếm, tiếng roi da, tiếng ngựa hí, tiếng vó câu, tiếng ‘ò e’ của tuổi thơ… nhưng quá nửa đêm vẫn không có. Ngoài hiên muỗi nhiều quá. Cuối cùng đành đi ngủ lấy sức cho một ngày mai bận rộn.
Đêm nằm mơ thấy một Zorro xuất hiện ở quê nhà.
Sáng hôm sau đi thăm nhà một thầy pháp (shaman) ở Los Capomos để tìm hiểu về văn hóa của tộc thổ dân Mayo (khác với Maya Trung Mỹ).
Thổ dân Mayo hay Yoreme sống ở thung lũng Sông Fuerte và thung lũng Mayo nam Sonora. Mayo có nghĩa là “Người sống bên dòng sông’ (và con sông mang tên Mayo). Họ nói tiếng Uto-Aztecan cùng với tiếng thổ dân Tarahumara. Họ liên minh với các tộc Apache, Pima và Yaqui (xin nhắc lại Pima có DNA giống Việt Nam).
Nhà ở một ngôi làng hẻo lánh có một giáo đường nhỏ kiểu Tây Ban Nha với các ‘am âm hồn’ của thổ dân đã Thiên Chúa hóa (các am âm hồn này thường thấy lập ở bên đường chỗ có người chết vì tai nạn lưu thông) giống như một xóm đạo vùng sơn cước ở Việt Nam. Vườn nhà có đủ cây hoa quả miền nhiệt đới giống như ở Việt Nam (vì sống theo nông nghiệp ở bên dòng sông). Lừa là khuôn mặt nông nghiệp ở đây thay vì trâu bò.
(ảnh của tác giả).
Lừa cũng là phương tiện di chuyển xanh chậy bằng rau cỏ rất tốt cho môi trường chẳng kém gì xe điện Tesla (lừa với … la cùng một loài). Lừa thay trâu bò làm tất cả các việc của thân trâu ngựa. Đôi mắt lừa ở đây buồn hiu, lạnh nhạt, mệt mỏi nhìn vào trống không (không có eye contact với du khách) nói lên nỗi chán chường với con người hàm hồ. Lừa bị bắt làm việc nặng mà còn bị mắng là ‘thân lừa ưa nặng’ (sic! ai mà ưa!). Đôi mắt lừa ‘ưa nặng’ ở đây khác với đôi mắt lừa đảng Dân Chủ Mỹ ‘không ưa nặng’ (cứ in tiền ra mua phiếu làm vua).
Trong vườn có một loại cây lạ, quả mọc ở cả thân cây.
(ảnh của tác giả).
Lá hình chữ thập (ảnh của tác giả).
Cây có lá hình thập tự dân dã ở đây gọi là Cây Thánh Giá Chúa Jesus.
Quả già để khô trẻ em dùng làm bóng đá, người lớn dùng trong trò chơi vừa chậy vừa đá bóng và làm nhạc cụ xúc xắc.
Hơi thất vọng khi nhìn thấy ông thầy pháp ăn mặc đồ Mexico lai Tây Ban Nha, đội mũ cao bồi Mễ, mập phì mang hình ảnh một ông thầy lang vườn mát tay và bạo tay vơ vét giầu có. Ông bán đủ thứ thảo dược có bao bọc, tên tuổi đàng hoàng. Được một điều là ông không quảng cáo bán dược thảo như trên các đài TV Bolsa.
Thảo dược thổ dân Mayo (ảnh của tác giả).
Dĩ nhiên có cả các thứ thuốc từ động vật như sâu bọ, rắn rết:
Rắn lục lạc phơi khô dùng làm thuốc (ảnh của tác giả).
Các đấng nam nhi Việt Nam thích uống rượu rắn cho là có tính cường dương (theo quan niệm ăn gì bổ đó thì uống rượu rắn sẽ bò trườn, lăn như rắn) thì thứ rượu rắn lục lạc này có lẽ tốt nhất, uống vào sẽ rung… đuôi cả đêm lẫn ngày lục tìm lạc khoái [tra ‘Google mát zề Việt Nam’ thì lục lạc có nghĩa đen lục là tìm (lục tìm) và lạc là khoái lạc!] Nói vậy chứ đừng dại dột mua đem về Hoa Kỳ, sẽ là một đại họa khi qua biên giới về Hoa Kỳ (dù có khai man đi nữa thì các ông đội chó (dog officiers) đánh hơi cũng… ngoe ngoe vẫy đuôi sủa cho biết là có ‘ngo’ ngoe trong hình lý (Thái ngữ ngo là rắn).
Kế đến là màn nhẩy tế của tộc thổ dân Mayo: Nhẩy Hươu (Danza del Venado, Deer Dance) (Tây Ban Nha venado = Anh ngữ venison có ven- = Việt ngữ mễn là hươu). Hươu có lẽ là thần tổ chính của họ thấy rõ qua lá cờ ‘Hươu của Sao’masochoquim (“Deer of the stars).
Cờ masochoquim (“Deer of the stars”) (nguồn: wikipedia)
Nhẩy Tế Hươu là một nét chính còn sót lại của văn hóa Mayo và các tộc liên hệ. Người Tây Ban Nha đã Thiên Chúa hóa văn hóa, vũ trụ giáo, trong đó có nhẩy múa tế lễ của thổ Mayo nói riêng và của thổ dân Mỹ châu nói chung. Dĩ nhiên giảng giải the Thiên Chúa giáo và dùng điệu nhẩy này vào các dịp lễ lớn như Phục Sinh…
Không biết có phải trùng hợp không chúng ta có hươu sao, người Mường thờ Nai Sao, thú biểu của Mẹ Tổ Âu Cơ. Ở đây không có hươu sao nên họ thờ ‘Hươu của Sao’ (như đã nói ở trên họ liên kết với thổ dân Pima có DNA giống Việt Nam thì văn hóa Mayo liên kết với Pima cũng dính dáng tới văn hóa Việt Nam, nghe cũng hợp lý chứ?).
Nhạc cụ tế lễ gồm trống da thường, sáo,
(ảnh của tác giả).
và ba nhạc cụ làm bằng vỏ bầu: hai chiếc gại (rasping stick) làm bằng thanh gỗ có khấc nấc để trên nửa vỏ bầu khô úp trên mặt đất (có hình trái lê và tròn tạo ra âm thanh khác nhau) và trống nước làm bằng nửa vỏ quả bầu khô úp trong chậu nước. Tiếng trống nước bập bùng, đục hơn tiếng trống khô nghe như tiếng chân hươu nhẩy trên mặt đất khác với tiếng trống khô nghe lộc cộc như tiếng vó ngựa. Tếng gại sột soạt nghe như tiếng hươu chậy lướt qua cành cây. Tương tự chúng ta có trống quân bằng thùng để trong hố dưới đất và trống cơm (được giải thích là mặt trống được trét cơm vào để làm thay đổi tiếng trống thường).
Vũ công là Jose Luis Talenius trên 70 tuổi, đã khởi đầu nhẩy từ nhỏ (ảnh của tác giả).
Đội trang phục đầu hươu (nguyên thủy đội lốt cả bộ da nguyên cả con hươu khô). Trang phục trắng được giải thích diễn tả sự tinh khiết. Theo tôi là mầu trắng trong của bầu vũ trụ, bầu trời, không gian. Đầu đội khăn đỏ theo lời giải thích là diễn tả máu, theo tôi là mầu mặt trời (cũng không khác gì vì máu cũng liên hệ với mặt trời). Hai mầu trắng đỏ là mầu vũ trụ, càn khôn, tạo hóa. Cờ của Indonesia, một thứ Lạc Việt Hải Đảo cũng có nửa phần trên mầu đỏ, nửa phần dưới mầu trắng.
Xin nhắc lại Hươu là Thần Tổ của loài người thế gian. Kì Dương Vương là Thần Tổ Loài Người và là Vua Tổ Thế Gian, Vua Đầu Tiên của nước Xích Quỉ, Người Việt Mặt Trời Thái Dương. Kì Dương Vương có nhũ danh là Lộc Tục tức Hươu Đục, Hươu Đực, Hươu Mặt Trời (Kì có một nghĩa là cây, cọc, Hươu Cọc và Dương là mặt trời). James Churchward trong The Children of Mu cũng xác nhận hươu là thủy tổ loài người.
Hươu Keh là thủy tổ loài người ((James Churchward, The Children of Mu).
Keh là Kẻ (người: Kẻ Sặt), Kì (Kì Dương Vương), là gốc Hy Lạp Kera-, sừng có một nghĩa là Hươu thấy qua Maya ngữ Ceb, Pháp ngữ Cerf, Hươu.
Trong văn hóa Đông Sơn trên trống Ngọc Lũ I đàn hươu chạy quanh mặt trời mang trọn vẹn ý nghĩa vũ trụ quan, nhân sinh quan biểu tượng của Người Việt Mặt Trời Thái Dương.
Vì vậy Nhẩy Hươu của Mayo, của tộc liên hệ như Yaqui và các thổ dân vùng Núi Tarahumara ở đây, trang phục, mỗi động tác của điệu nhẩy múa cũng không ngoài mang ý nghĩa biểu tượng thờ phượng vũ trụ, thần linh, thần tổ loài người, tổ tiên và cầu xin an sinh cho con người giống như của người Việt Xích Quỉ Kì Dương Vương và Người Việt Mặt Trời Thái Dương Đông Sơn. Ngày xưa người Việt cổ cũng thờ và nhẩy tế hươu (Khai Quật Kho Tàng Cổ Sử Hừng Việt).
Hươu hôn đất (diễn đạt liên hệ với cõi Đất?) (ảnh của tác giả).
Hươu uống Nước (diễn đạt liên hệ với cõi Nước?) (ảnh của tác giả).
Hươu nhìn Trời (diễn đạt liên hệ với cõi cõi Trời?) (ảnh của tác giả).
…….
Hươu chết (vì tự hiến sinh? vì bị thợ săn ác quỉ giết?).
Vũ công thượng thừa Jose Luis Talenius.
……
Chưa bao giờ được thưởng thức một vũ điệu đầy triết thuyết như hôm nay. Ai bảo thổ dân Mỹ châu là Mọi Da Đỏ?
…..
Trên đường tới tỉnh Alamos buổi trưa ghé lại tỉnh Navajoa ăn trưa ở một biệt thự vương giả xây theo kiến trúc Tây Ban Nha.
Rất tiếc chủ nhà làm món ăn toàn là salad.
Buồn năm phút. Tôi vốn có tật xấu của một bác sĩ là ngại và ghét bị bệnh nên khi đi du lịch không ăn đồ sống. Nhất là ở đây là đất của Montezuma dễ bị chứng Montezuma Revenge (báo thù). Đây là chứng tiêu chẩy du lịch vì ăn đồ Mexico bị vấy nhiễm độc. Đi Tầu dễ bị Tào Tháo Đuổi và đi Ấn Độ dễ bị Deli Belly (Deli là Delicatessen và cũng là Delhi, thủ đô Ấn Độ).
Trưa nay chỉ ăn các hạt (nuts) nhâm nhi với nước ngọt! Đúng là ngồi chơi xơi nước!
(còn nữa).
Bac Si Nguyen Xuan Quang's Blog 